Gabriele MÜNTER

PINTORA EXPRESIONISTA E FOTÓGRAFA ALEMANA

Autorretrato

Alumna, colaboradora e compañeira sentimental de Wassily Kandinsky durante os anos previos á Primeira Guerra Mundial, Gabrielle Münter participou activamente en diversos movementos artísticos muniqueses como o Der Blauer Reiter.

Naceu en Berlín o 19 de febrero de 1877, filla dunha familia acomodada que lle permitió adicarse á arte. Estudou arte na Malschule für Damen de Düsseldorf. Iniciouse na fotografía amateur cunha Kodak. Despois viaxou por EEUU e en 1901 estableceuse en Munich. 

Máis tarde entrou na escola progresista de arte Phalanx onde traballaba o pintor Kandinsky, con quen se compromete a partir de 1903, vivindo xuntos ata 1917. Visitaron Túnez, Holanda, Italia e Francia.  En Paris, nos anos 1906-07, inspirouse en Matisse e outros fauvistas e cambiou o seu estilo.

Paseo en barca

En 1909 comprou unha casa en Murnau am Staffelsee, hoxe o museo Das Münter-Haus in Murnau, onde recibían numerosos artistas, galeristas e coleccionistas, tendo un papel decisivo na creación de Der Blauer Reiter.

Tras varios anos de silencio, reiniciou a súa actividade creativa en Paris. Despois regresou a Murnau onde pintou sobre todo frores e obras abstractas. Durante a segunda guerra mundial ocultou máis de 80 obras para evitar a súa destrucción polos nazis. 

Nos anos 50 expuso a súa obra ininterrompidamente, unha vez ao ano en galerías e museos alemáns, doando moitas da súa colección e das do Xinete Azul.

Münter recibiu o Premio Cultural de Pintura en 1956 e a Medalla de Honra de Ouro da Cidade de Munich en 1957. Faleceu o 19 de maio de 1962 en Murnau am Staffelsee, Alemania.

En 1994 créase o Premio Gabriele Münter destinado a mulleres artistas maiores de 40 anos, para contribuir a darlles visibilidade para asentarse no mundo da arte. O Museo das mulleres de Bonn participa no premio.

As súas obras máis importantes son Zuhören (Retrato de Jawlensky), de 1909, Landschaft mit weißer Mauer e Stillleben mit Orangen, ambas de 1910, Spreufuhren e Reiflandschaft, en 1912 as dúas.

Máis información en Wikipedia, Museo Tissen, Vídeo, Documental, Arte, Xataka, Aula, Debate

ENDE

A PRIMEIRA ILUMINADORA ESPAÑOLA

Ende (o En) foi unha iluminadora de manuscritos no Reino de León, activa a finais do século X. 

É a primeira artista na península ibérica e unha das primeiras en Europa da que se ten rexistro. Podería dicirse que Ende foi a primeira pintora da historia de España.

Parece ser que era oriunda de León ou dos arredores, como proban as referencias á arte mozárabe e mesmo islámico de moitas das súas miniaturas, anticipándose ao románico.

Posiblemente fora monxa, quizais no monasterio de San Salvador de Tábara, en Zamora, onde traballaría no Scriptorium, ou ben sería unha muller da nobreza que vivira no convento sen profesar.

No monasterio de Tábara as súas tarefas principais serían as de preservar a cultura, copiando, traducindo, estudando grego, latín, composición musical ou creando maravillosos códices ilustrados e copias de beatos, como o de Xirona, no que se atopan algunhas das súas ilustracións.

A cada un dos distintos códices manuscritos que copian o Comentario ao Apocalipsis de San Xoan realizado polo Beato de Liébana, abade do monasterio de Santo Toribio, no val de Liébana en Cantabria, no ano 776, denomínase Beato.

A obra cumbre de Ende foi a ilustración do manuscrito do Beato de Xirona chamado así porque se conserva na Catedral de Santa María de Xirona, onde foi doado no ano 1078. 

O nome de Ende, xunto co de outro iluminador, figura no colofón deste manuscrito, en latín: ende pintrix et d(e)i aiutrix fr(a)ter emeterius et pr(e)s(bite)r (Ende, pintora e axudante de Deus; Emeterio, irmán e sacerdote).

Este Beato é único pola enorme cantidade de material ilustrativo que se lle engade respecto a outros Beatos anteriores.

Consta de 284 folios e de 586 páxinas escritas en letra visigótica.

Ten tamén 114 ilustracións, cando  a media de ilustracións do resto dos beatos está entre 80 e 90. As imaxes son moi ricas en policromía e abundan o ouro e a prata.  

Polo seu colofón sábese que completouse o 6 de xullo de 975.

Ende tamén é coñecida como cartógrafa; os seus mapas representan os espazos dunha forma gráfica, así o Mapamundi que aparece no devandito Beato de Xirona.

Máis información en MuyInteresante, Ruralitas, Wikipedia, Beato de Gerona, PDF, Iluminada, Tábara, Mapas, Heroínas, Legacy, Wikiart.

Marie de GOURNAY

PRECURSORA DO FEMINISMO

O 6 de outubro de 1565, en Paris, nace Marie Le Jars, máis tarde coñecida como Marie de Gournay, que chegou a ser unha importante escritora, filóloga, tradutora, poeta e filósofa francesa dos séculos XVI e XVII. 

Filla dun nobre que veu a menos, Marie, como moitas mulleres daquela época, sabía Latín, Grego, Física, Xeometría e Historia, os clásicos e a literatura francesa, pero formouse de maneira autodidacta; así, aprendera o latín comparando textos traducidos ao francés cos orixinais.

En 1588, aos vintetrés anos, coñeceu ao filósofo Michel de Montaigne. Ela sabía da súa obra desde facía tempo e quedaron mutuamente impresionados. Entón el converteuse non só en admirador das súas ideas senón que alentouna a escribilas e publicalas, algo totalmente revolucionario para o seu tempo.

Tres anos despois do falecemento do seu protector, Marie le Jars publicou en 1595 a terceira edición dos Ensaios de Montaigne.

Gañabase a vida escribindo e realizando traducións. Ofrecía o seu traballo a raíñas, reis e á nobreza. Finalmente conseguiu poder publicar as súas obras e Richelieu concedeulle unha modesta pensión real.

É autora de Igualdade dos homes e as mulleres (1622), Agravio de damas, Apoloxía da que escribe e Copia da Vida da doncella de Gournay, onde analiza a tradición filosófica e o mundo no que vive, argumentando acerca das causas da desigualdade e os mecanismos de desautorización feminina. 

Pola súa obra está considerada como unha das precursoras históricas do feminismo. 

"Escritos sobre a igualdade e en defensa das mulleres" é unha edición que nos acerca as palabras dunha muller que xa no século XVII defendeu cuestións tan modernas como a linguaxe inclusiva e ridiculizou a aqueles que se empeñaban en relegar ás mulleres con afirmacións como esta que é, quizais, unha das súas máis famosas e brillantes aseveracións acerca da igualdade de xénero: "Non hai nada máis parecido a un gato sobre unha fiestra, que unha gata".

O seu estilo de vida foi sumamente inusual para a súa época, foi unha muller solteira que se gañou a vida a través dos seus escritos e defendeu o acceso igualitario das mulleres á educación e os postos públicos. Nos seus ensaios atacou a corrupción das cortes, ao clero e á aristocracia.

Os factores que segundo Gournay explican a subordinación da figura feminina son: a crianza nun ambiente misóxino, a educación e o lugar de nacemento. Por esta razón, defenderá un sistema educativo que inclúa ás mulleres na vida pública; e que, grazas a ilo, poida contar con unha independencia económica do varón, pudéndose permitir dedicarse a proxectos intelectuais, máis alá da tradición imposta como esposa e nai. 

Pódese considerar unha humanista, unha muller renacentista, non só por vivir nese período senón tamén polos seus amplos coñecementos en diversas disciplinas. Grazas a isto pudo dirixir un salón na súa casa onde se reunían homes e mulleres intelectuais para debatir sobre os temas máis diversos de filosofía, política e literatura.

Tras falecer en París o 13 de xullo de 1645 foi esquecida e silenciada.

Antes de morrer compilou todas as súas obras en "Les advis ou les presens de la demoiselle de Gournay", publicado en 1641. Actualmente este primeiro volume das súas obras completas publicouse de novo en 1997.

Para saber máis clicar en Wikipedia, MujeresconCiencia, MujeresHª, MujeresLila, ReF, DF, MR, Pioneiras

Suzanne VALADON

DE MODELO A PINTORA DA BOHEMIA PARISINA

Marie-Clémentine Valadon (Bessines-sur-Gartempe, Haute-Vienne, 23 de setembro de 1865 - París, 7 de abril de 1938), máis coñecida como Suzanne Valadon, por atoparse sempre rodeada de vellos, foi unha pintora francesa do postimpresionismo.

Filla dunha lavandeira viúva, comezou traballar con 11 anos e aos 16 fíxose acróbata, pero unha caída rematou con esa actividade. Antes de ser artista foi de todo, modista, obreira, funeraria, camareira, acróbata, modelo, ... e por último pintora.

Tamén adicouse ao debuxo e ao grabado. Practicou todos os xéneros, desde o retrato e os espidos ata a natureza morta e a paisaxe.

Adán e Eva

Debido a súa beleza converteuse en modelo de artistas como Toulouse Lautrec, Renoir, Puvis de Chavannes, Degas, … aparecendo en moitos cadros da época. Namentres, ela vai aprendendo os rudimentos da pintura e iníciase como pintora. Degas deulle o seu apoio e anímouna a seguir pintando, o que continuou facendo o resto da súa vida.

Suzanne Valdon era unha muller libre e tivo numerosos romances con impresionistas, pero a quen lle rompeu o corazón foi a o músico Erik Satie. Casou dúas veces, a última con André Utrer, amigo do seu fillo Maurice, quen recibira o seu apelido do pintor Miquel Utrillo.

Era entravagante, ao punto de estar sempre cun feixe de cenorias e ter unha cabra no seu piso para que comera os seus malos debuxos. Mesmo aos seus moitos gatos alimentábaos os venres con caviar. Morreu rodeada de amigos e familia, e libre, como había vivido sempre. 

Aprendeu soa a debuxar e tardou dez anos en adquirir un estilo propio. Na súa obra destaca o seu dominio das composicións e o vibrante dos seus coloridos. Pintou homes e mulleres, e mellor que ninguén da súa época. 

Os seus debuxos, increíblemente bellos, realistas e delicados á vez, caracterízanse por un trazo máis groso do normal que separa cada elemento do seu entorno.

Bodegón con flores e unha piña, 1922

Marie Coca e a súa filla Gilberte, 1913

Supostamente Suzanne Valadon foi unha excepción pero houbo moitas outras artistas da súa xeneración como Louise Abbéma, Seraphine de Senlis, Georgette Agutte, Élisabeth Sonrel, Jeanne Bardey, Berthe Morisot, Lucie Costurier, Louise Breslau, Romaine Brooks, Jaqueline Marval ou Camille Claudel.

E outras non tan contemporáneas, pero de época similar como Mary Cassatt, Marie Vassilieff, Marie Laurencin, María Blanchard ou Tamara de Lempicka. Mesmo a propia Suzanne deu clases e tivo discípulas.

Ao recoñecer a unha soa muller exclúese a posibilidade da existencia das demais, isto é, da realidade histórica de que houbo mulleres artistas, sobre todo a partir da segunda mitade do século XIX, pero moitas permanecen aínda ocultas e esquecidas.

Máis información en Wikipedia, Artevisual, HªArte, Infobae, Vídeo, MNC

Antonia Louisa BRICO

PRIMEIRA DIRECTORA DE ORQUESTRA NEERLANDESA

Antonia Louisa Brico naceu en Rotterdam o 26 de xunio de 1902, pero ao pouco tempo foi adoptada polo matrimonio Wolthuis que a renomeou Wilhelmina. Cando tiña cinco anos emigraron aos EEUU, instalándose na cidade dos Ángeles.

Dende pequena gustaballe a música, compaxinaba os seus estudos na Escola Secundaria de Oklahoma con clases de piano e con 17 anos xa era unha pianista consumada. Pero o seu grande sono era chegar a ser directora de orquestra. 

En 1919 descobre as súas orixes, abandona á súa familia adoptiva, recupera o seu nome e estuda Artes Liberais na Universidade de Berkeley, en California; mentras tanto traballa como asistente de dirección na Ópera de San Francisco. Trala súa graduación marcha a Nova Iorke para atopar o seu camiño na música.

Pero na época, a dirección non era un traballo para mulleres e, en 1926 vai vivir a Hamburgo onde aprende co director de orquestra Karl Muck. Continúa os seus estudos en Berlín chegando a dirixir por primeira vez en 1930 á Orquestra Filarmónica.

A partir de entón Antonia Brico foi invitada a dirixir algunhas das máis importantes orquestras do momento, como a Sinfónica dos Ángeles, a de San Francisco e a Filarmónica de Hamburgo. En 1933 consegue dirixir a Orquestra Sinfónica de Músicos de Nova Iorke.

O 25 de xullo de 1938, para demostrar ‘o seu dominio técnico e comprensión musical, ante a mirada atenta de aproximadamente tres mil espectadores, Antonia Brico alzou a súa batuta, dirixindo á Orquestra Filarmónica de Nova Iorke.

Durante o concerto se interpretaron a obertura Leonora de Beethoven, a Sinfonía núm 1 de Sibelius, Romeo e Xulieta de Chaikovski, os Mephisto-Walzer de Liszt e, finalmente, o preludio ‘Die Meistersinger‘ de Wagner. 

Aínda que dirixiu ás máis prestixiosas orquestras do mundo nunca poido ser nomeada directora titular, sempre o facía como convidada e soportando os comentarios machistas e os desaires de músicos e empresarios musicais que non era capaces de recoñecer que era unha boa directora. O feito de ser muller contaba máis que o seu talento.

En 1934, cansada de tanto prexuizo, decidiu crear a súa propia orquestra, formada única e exclusivamente por mulleres, a New York Women's Symphony. O proxecto recibiu o apoio da Primeira Dama dos Estados Unidos, Eleanor Roosevelt, e durante catro anos foi todo un éxito. 

Nembargantes, cando en 1939 aceptou a entrada de homes músicos e pasou a chamarse Orquestra Sinfónica Brico,  comezou a declinar.

Durante a década de 1940, Antonia Brico viaxou por todo o mundo e realizou unha xira na que actuou como directora e como pianista. Foi "invitada" a dirixir decenas de orquestras, entre as que destacan a Orquestra Sinfónica de Helsinki e a Japan Women’s Sinfonia.

En 1947 instalouse definitivamente en Denver onde aceptou dirixir unha pequeña orquestra e encargouse de distintos proxectos musicais, fundou a Sociedade de Bach, o Conxunto de Corda de Mulleres e a Orquestra de Homes de Negocios de Denver, ata a súa xubilación en 1985. Pero o seu nome foi esquecéndose pouco a pouco.

En 1974 estrenouse un documental sobre a súa vida, Antonia: a Portrait of a Woman, dirixido pola cantante folklórica Judy Collins, antiga alumna súa, e a cineasta Jill Godmilow. 

En 1975, foi invitada ao Mostly Mozart Festival de Nova Iorke; as entradas esgotaronse enseguida e tiveron que facer unha función extra. CBS grabou ambos concertos en LP que agora están accesibles en línea.

En 1977 realizou o seu último concerto coa Brooklyn Philharmonia, e en 1981 deixou a dirección continuando só coa ensinanza.

En 1988 cae e rompe un cadril e máis tarde, Antonia Brico falece na residencia Bella Vita Towers en Denver o 3 de agosto de 1989. Para entón, aínda non existía ningunha directora de orquestra cun posto fixo en ningunha orquestra do mundo.

A cineasta holandesa Maria Peters recolle  a súa historia na película A directora de orquestra, estreada en 2018 e logo editou unha novela biográfica co mesmo título.​

Antonia Brico foi a primeira muller que dirixiu a Orquestra Filarmónica de Berlín na década de 1920, hai documentos que proban que antes que ela, Ethel Leginska, uns anos maior, tamén sufriu os prexuizos da época en torno á dirección, pero a historia non a recoñee como a primeira directora destas agrupacións.

Máis información en Cine, Wikipedia, Hª, Película, HNG, Mujeres, Melómano, Arte, Lila